Nahiz eta Aranguren auzoak jasandako lehendabiziko bonbaketa maiatzaren 21ean izan, ekainaren 16tik aurrera matxinoek jazarpen latza egingo diete Euzko Jaurlaritza, bere armada eta errefuxiatuei Enkarterrian zehar.

Egun horretan, Agirre Lehendakaria Arangurendik igarotzen da Otxaranen geldiketa labur bat egiteko asmoz. Hurrengo egunean, sona haundiko euskal politikariak, Bilbotik irtenda ere, La Herrera auzoan elkartuko dira.

16ko gauean, nazioarteko hegazkineri matxinoak zigorgabetasun eta lasaitasun osoz bonbaketa ikaragarriak egiten ditu Bilbo - Balmaseda errepidean, lau eta sei ordu artean irauten dute, aurrean hegazkin bakar batekin ere topo ez baitute egiten. Gehien kaltetuak errefuxiatuak, euren abereak eta ondasunak izango dira, helburu erreza bihurtuta, errepidea Arangureneraino idi eta gurdiekin betetzen dutenez ezin dira arin ibili. Zenbait etxe eta kamioi ere birrintzen dituzte.

17ko iluntasunean, hegazkinak ostabe itzultzen dira oraingo honetan Arangurengo erdigunea txikitzeko. Ohiko biztanleriaz gain, aurreko egunetan heldu izan diren errefuxiatuek ere herria betetzen dute, gune industriala ez ezik, inguruko auzuneetan (Amezaga, Oxibar, Oribe, eta abar) barreiatzen dira.

Junta de Defensa delakoak aldez aurretik hainbeste babesleku prestatu zituen: Peñorrakoa (Marista anaiek lagundu zuten egiten), Papelerakoa eta La Robla trenbide azpiko tunelekoa, haundienen artean.

Ehiza hegazkinek egin zuten bonbaketak Muinerango erreka inguruan zeuden etxeei egin zien kalte bereziki, batek aurrealdea galdu zuen, Muineran gainako ur biltegia ere kaltetuta suertatu zen; osasun zentroan zegoen sendagilea eta beste batzuk zauritzeaz gain hiru hildako ere laga zituen.

Izuaz jota, Arangurengo lagunek babeslekuetara jo zuten gaua igarotzeko nahiz eta bertan lastairak, burusiak edo beste erosotasunik ez izan.

18ko egunean, bonbaketatik bizirik irten ziren horietako batzuk Santander aldera irten zen azken trena hartzea lortu zuten, euren zoritxarrerako Otxarango bidean agertu zen ehiza hegazkin batek tirokatu zien trenbideko tunelera heltzea lortu zuten arte.

Papelera eremu industrial zabalak errefuxiatuak aterpetzeaz gain, ‘Guipuzcoa’ batailoia ere bere baitan hartu zuen. Eguen mendian zegoen behatokiaren deiak jaso zituen lantegiko ‘adarra’ jo zezan, bere hotsa hain indartsua zenez, haran osoan entzuten zen, horrela herritarrei astia ematen zien bonbaketariak heldu baino lehen aterpea bilatzeko.

Monarkiko espainiarrekin lerrokatuta zegoen Arestiko Kondeak jabetza zuen Arangurengo Papeleran; honen 700 langileak antolatuak zeuden nagusiki UGT sindikatu sozialista inguruan, bere egoitza ederrak antzerkia, dantzatokia, jatetxea, taberna eta bulegoak zeuzkan bonbaketa gertatu zen tokian. STV sindikatuak ere garrantzia zuen baina egoitza haundirik ez, bere indarra lantokian zeukan antolakuntzan eta, hortik kanpo, Arangurenen eta Zallan zeuzkan kontsumo kooperatibetan oinarritzen zen. Hirugarren sindikatuak, ‘Sindicato Libre’ deitua, Oribe auzoan zuen egoitza, bere geletan dantzaldiak ere antolatzen zituzten. `Junta de Defensa’k etxea konfiskatu zion sindikatuari eta osasun zentro bihurtu zuen guda zaurituak artatzeko. CNT sindikatuari buruz ez dugu aurkitu inolako daturik baina baliteke ordezkaritza edo talderen bat izatea.

27ko egunsentian ‘Guipuzcoa’ batailoiak, atsedenetik itzultzean, topo egin zuen armada matxinoaz, Zallatik hurbil, baina, kikildu beharrean, erasotu zuen armada inbaditzailea ostabe bi trenbideak lotzen diren tokiraino urruntzea lortu arte. Ilunabarrean berriz, hegoaldeko euskarria galduta, atzera egitera behartuta ikusi zuen bere burua.

28an Aranguren menderatu zuten monarkiko-faxistek, abere hiltegia toki sinboliko bezala erabili zuten Zallako Mendieta zubian harrapatutako euskal zapadoreak era iraingarrian akatzeko nahiz eta guda atxilotuak izan.

Beste langile batzuk ere fusilatuak izan ziren hurrengo hilabeteetan, espetxeetan bitartean, goseak eta gaixotasunek beste batzuk garbitu zituzten.