1937KO GUDA ZALLAN: 13 TOKIKO AZALPEN LABURRAK AUZOZ AUZO
Monarkikoek, faxistek eta militarrek emandako estatu kolpeari, gobernu legitimoaren aldeko erakunde demokratikoek aurre egin zioten porrota egin zezan lortu arte. Aurrerantzean, Hitlerrek bere guda makineria indartsua gehitu zion Mussolinik matxinoei bi urte ematen zeramatzan laguntzari.
Zallako seme-alabek Jarinto-Maroto eta Durangaldeko mendietan bizitza eman zuten elkarbizitzaren aurkako guda piztu zutenen aurka. Herria galdu ondoren, heriotzaren jarioa maiztu zen, atxilotuen, fusilatuen, desagertuen eta matxinoen alde borroka egitera behartutakoen artean.
Hamahiru QR kodigoen bidez, auzoz auzo, ahanztura eta diktadurak agindutako zentsuratik berreskuratuak berri diren gertaerak irakurtzeko aukera dugu.
GUTXIENEKO DATU BATZUK
AIRE ERASOAK: Hamalau egun (egun bakoitzean eraso bat baino gehiago izan daiteke).
HILDAKOAK: Berrogeita hamar baino gehiago.
FUSILATUAK: Zazpi gutxienez.
DESAGERTUAK: Hemeretzitik gora.
LURREKO BATAILAK: Hegoaldeko eta iparraldeko mendilerroetan, Aranguren eta Zallako erdiguneetan.
BABESLEKUAK: Hamabi haundiak eta ertainak gehi hainbeste txikiak.
ERREFUXIATUAK: Lau mila eta zortzi mila artean.
EUSKAL BATAILOIAK: ‘Lenago il’; ‘Amayur’; ‘Mungia’; ‘Larrañaga’; ‘Pablo Iglesias’; ‘San Andres’; ‘Guipuzcoa’; ‘Cultura y Deporte’; ‘Loiola’; ‘Torrijos’; ‘Abellaneda-Muñatones’; ‘Saseta’; ‘Sukarrieta’; ‘Arana Goiri’; ‘Disciplinario’; ‘Kirikiño’; ‘Azaña-Bizkaia’; ‘ANV-EAE nº 3’; ‘Zabalbide’ eta, agian, beste batzuk.
INDAR MATXINOAK: ‘Condor Legion’; ’Aviazione Legionaria’, ‘Fuerzas Aéreas Nacionales’; Bi errekete Brigadak (I.a eta IV.a); ‘Regimiento Colonial América’; ‘Tábores Regulares Africanos’.
IKERKETA HISTORIKOA: IOSU GALLARRETA ARIÑO.
BABESTEN DU: ‘ZALLAKO BONBAKETEN IKERKETA TALDEA
AGIRITEGIAK
• Bizkaiko Foru Agiritegia (Bizkaia)
• Sabino Arana Fundazioaren Agiritegia (Bizkaia)
• Dokumentazio Zentrua. Gernika Lumoko Bake Museoa (Bizkaia)
• Zallako Erregistro Zibila (Bizkaia)
• Biblioteca Nacional Mariano Moreno; hemeroteka. (Buenos Aires)
• Archivo General Militar de Avila. (Avila)
• Centro Documental de la Memoria Histórica. (Salamanca)
• Archivo Intermedio Militar Noroeste. (A Coruña)
LIBURUAK
`Atlas de los bombardeos aéreos en Hego Euskal Herria (1936-1937)’
Irujo Amezaga, Xabier
Gogora Institutua, Bilbo, 2020
‘La financiación de la guerra civil española: una aproximación histórica’
Sanchez-Asiain, Jose Angel
Ed. Crítica, Barcelona, 2012
‘Timoteo Casado. Memorias de un gudari republicano’
Casado, Timoteo
Ed. Pamiela, 2014
‘La Legión Condor’
Elstob, Peter
Ed. San Martín, Madrid, 1973
’50 años de nacionalismo vasco’
Irazabal, Eugenio
Ed. Vascas, San Sebastián, 1978
‘La guerra civil en Euskalherria’
Egaña, Iñaki
Ed. Aralar, Andoain, 1998
‘Juan Ibarrola Orueta. Kirmentasunaren ordaina’
Laudio Memoria
Arabako Foru Aldundia eta Erroke Deunaren Anaidia, Laudio, 2019
‘Vizcaya. Monografías de la guerra de España. Nº 6’
Martinez Bande, Jose Manuel
Librería Editorial San Martín, Madrid, 1971
‘De Euskadi al campo de exterminio. Memorias de un gudari’
Muguerza, Jose María
Ed. Elexpuru Hnos., Zamudio, 1978
‘Historia crítica de la guerra en Euskadi (1936-1937)’
Beldarrain Olalde, Pablo
Ed. Intxorta 1937 Kultur Elkartea, Oñati, 2012
‘Unos y otros’
Lamas Arroyo, Angel
Ed. Luis de Caralt, Barcelona, 1972
‘Maizales bajo la lluvia’
Urkizu Azuabarrena, Aitor
Ed. Alberdania, Irun, 2011
‘Diario de un gudari condenado a muerte’
De Galarza, Ramón
Ediciones Vascas argitaletxea, San Sebastián, 1977
‘1937. Enkarterri. Itxaropena iñoiz ez da galtzen’
Egile ugari
Enkarterrietako Museoa, Abellaneda, 2017
‘La guerra civil en Euzkadi’
De Barandiaran Aierbe, Jose Miguel
Editions Bidasoa, Bilbo, 2005
‘Bombardeos en Euskadi (1936-1937)’
Egile ugari
Gernikako Bakearen Museoa Fundazioa, Gernika, 2017
‘Aitita-Amamen guda zibila’
Billelabeitia, Miren eta Mungiak BHIko ikasleak
Erein argitaletxea, Donostia, 2019
‘La aviación en la guerra española’
VV. AA.
Monografías del CESEDEN. V Jornadas de Historia Militar.
Centro Superior de Estudios de la Defensa Nacional, Madrid, 2000
‘La guerra de España desde el aire’
Salas Larrazabal, Jesús
Ed. Ariel, Barcelona, 1970
‘Crónica de la guerra en el Norte (1936-1937)’
Jimenez de Aberasturi Corta, Luis M.
Ed. Txertoa, San Sebastián, 2003
‘Las bases sociales del Frente Popular en Euskadi y la defensa de la República’
Vargas Alonso, Francisco Manuel
UPV-EHU, Leioa, 2015
‘Euskadi y el norte republicano. Las Brigadas Asturianas y Santanderinas en el frente vasco’
Vargas Alonso, Francisco Manuel
C.E.A. ‘Real Aquende’, Miranda de Ebro, 2012
‘Cuatro derroteros militares de la guerra civil en Cantabria’
Gutierrez Flores, Jesús y Gudín de la Lama, Enrique
Monte Buciero, nº 11, 2005
Dialnet.Unirioja.es
BIDEO-ELKARRIZKETAK
ALLENDE, BONIFACIO
APARICIO, ROBERTO
ARIÑO, JULIÁN
ARIÑO, DOLORES
ARIÑO, CARLOS
BIBANKO, KOSME
CAMPO, DONATO
ETXEBARRIA, JUAN ANJEL
GUIJARRO, PAULA
GUIJARRO, JOSE LUIS
LAISEKA, AGUSTÍN
MARCO-GARDOQUI, MARÍA JESÚS
MARTINEZ DE MUSITU, ELENA
OTXOA, JESÚS
PAGAZAURTUNDUA, TERESA
PORTILLO, JAVIER
ROSALES, NIEVES
RUIZ DE LA HERA, GIZANE
SANCHEZ, AMPARO
VALVERDE, HILARIO